هنر آواز در موسیقی ایرانی

به دلیل فقدان دستگاههای ضبط صدا، آثار به جامانده از این هنر تاریخی، آثاری است که از دوره قاجاریه بدست آمده است. در دوره صفویان آوازخوانان در تعزیه ها، گوشه های موسیقی را اجرا می کردند و در دوره ی قاجار بود که موسیقی بزمی رواج یافت و در دوران سلطنت پهلوی با ورود آثار موسیقی غرب و تلفیق آن با موسیقی ایرانی، در سبک و سیاق اجرای موسیقی و آواز ایرانی به تدریج تفاوتهایی نمایان شد و آموزش موسیقی و آواز با ضبط صدا و از طریق نوار رونق گرفت.

با گذشت زمان و بدست آوردن تجربه و همچنین پیشرفت علم پزشکی و تکنیک های موسیقی، راههای چگونگی مراقبت از حنجره و استفاده ی صحیح از آن و موارد دیگر به مرور نمایان و قطعی شد. حتما به یاد خواهیم آورد کسانی را که از صدای بسیار خوبی بهره مند بودند اما به دلیل عدم آگاهی از این موضوع صدای خود را پرورش نداده و به تدریج آن را از دست دادند.

آواز در شاهنامه

آواز در شاهنامه ی فردوسی، به معنای خوانندگی، آوازخوانی، ترانه، نوا و همهمه آمده است. فردوسی از شعرهای خود از آواز رود، چنگ، رباب و آواز رامشگران یاد می کند. آواز در شاهنامه به معنای بانگ و صدای بلند نیز به کار رفته است.

صوت و صدا

صدای انسان از ارتعاش تارهای صوتی بوجود می آید. این ارتعاش هوای داخل حلق، شش ها، دهان و حفره های بین بینی را مرتعش می کند و باعث ایجاد صوت می شود. صدای انسان حتی موقع صحبت کردن دارای طنین است و از روی همین رنگ صدا می توان صدای افراد دیگر را تشخیص داد. طنین همان پژواک صداست که باعث موزون تر شدن و زیباتر شدن صدا می شود و برای مثال اگر کسی هنگام خواندن، صدایش را خفه کند در واقع طنین صدای خود را گرفته است. انعطاف صدا به میزان قدرت چرخش و غلتاندن و مهارت در خواندن پرده های مختلف بستگی دارد.

تقویت و نگهداری از صدا

برای تقویت صدا هرگز نباید فریاد کشید؛ باید تمرینات تنفسی را انجام داد و با تنفس صحیح به اجرای آواز پرداخت که بهترین راه کنترل تنفس از طریق دیافراگم و عضلات شکم است که این کار احتیاج به تمرین و ممارست زیادی دارد. یک خواننده ی خوب باید از میزان نفس و قدرت و وسعت صدای خود مطلع باشد. یک صدای خوب باید بتواند 15 تا 18 پرده را درست بخواند و آواز را از جایی بخواند که وقتی به اوج آواز رسید بتواند به راحتی صدای خود را به اوج ببرد. خوانندگان باید از از خواندن در محیط های پر سر و صدا و شلوغ دوری کنند. استاد محمدرضا شجریان در مورد عوامل موثر در صدا اینگونه عنوان کرد که تارهای صوتی، نای و مسیر عبور صدا، حلق و فضای دهان، ریه ها و عضلات شکم عواملی هستند که در تقویت و نگهداری صدا نقش مهمی دارند.

تلفیق شعر و موسیقی

منظور از تلفیق شعر و موسیقی، این است که خواننده باید وزن شعر و هجاهای شعری با ملودی آواز و ردیف را طوری ترکیب کند که بین شعر و موسیقی، حداکثر هماهنگی چه از لحاظ جسمی و چه از لحاظ محتوا بوجود آید. یک آوازخوان توانا باید حس و حال شعر را متناسب با زمان و مکان درک کند و با توجه به آن فضا، آواز را اجرا نماید. متاسفانه بعضی از آوازخوانان امروزی بدون رعایت تلفیق شعر و موسیقی و دیگر موارد گفته شده صرفا آواز می خوانند و تنها به کسب شهرت می اندیشند در حالی که یک آوازخوان خوب باید تمامی نکات را رعایت کند.